Jedność domu i gospodyni: Anna Buriak i jej łemkowska chyża

Rodzice gospodyni Aleksy i Anna w 1921 roku „wpierw wyrychtowali dom, a niedługo potem ją”, jak mówi sama Anna Buriak. Mieli ponadto dwie córki i syna. Ojciec był jednym z zasobniejszych gospodarzy w okolicy, kosztowało go to życie jeszcze w 1939 roku, kiedy żądający kontyngentów żywnościowych Niemcy pobili go ze skutkiem śmiertelnym. Trzeba założyć, że konsekwencji za to nie ponieśli ani oni, ani ich potomkowie. Matkę wywieziono czy wyjechała przymuszona podczas wojny na Ukrainę, skąd nie wróciła, także za to nikt nikomu nie odpłacił do dziś. Anna Buriak uniknęła po wojnie wysiedlenia w ramach akcji „Wisła”, bo akurat wraz z siedmioma innymi osobami wyjechała na Słowację za pracą na drutach, gdzie umyślny zawiadomił ich, że w rodzinnej wsi trwa wysiedlanie. Po powrocie nie zastała nikogo w domu. To przymusowe fizyczne przemieszczanie życiowe ludzi miało jeszcze charakter wojenny – kogo okrążono i złapano, tego brutalnie usuwano z ojcowizny i małej ojczyzny, natomiast nie dbano już później o tych, których nie złapano o czasie.

Po umknięciu atakom nienawistnych władz niemieckich, sowieckich, polskich dwudziestopięcioletnia Anna bez zwłoki w 1947 roku wyszła za mąż za Michała Buriaka, w dwa tygodnie po tym, jak wrócił z robót w Bawarii. Ślubu udzielał ksiądz Jan Wysoczański.  Sama mówi, że „wianek donosiła, a nawet przenosiła”. Młodzi zamówili sobie wspólny portret ślubny, który jednakże do nich nie dotarł. Zwalczające Łemków powojenne władze polskie ją zostawiły w spokoju, ale nie męża, którego zamknęły na pół roku w obozie w Jaworznie. Po wyjściu z obozu siepaccy urzędnicy UB nękali i znęcali się nad nim jako nad „banderowcem”. Małżeństwo postanowiło stworzyć sobie drugi portret ślubny na bazie późniejszej fotografii, na której byli już innymi ludźmi i inaczej wyglądali. Poślubne zdjęcie ślubne zawisło na ścianie w głównej izbie. Swego czasu Michał, mąż Anny, zachodząc do pewnego domu w Polanach zauważył ich pierwszy oryginalny portret wiszący na ścianie jak gdyby nigdy nic, widać ze względów innych niż te, które wydawałyby się jedynymi skłaniającymi do powieszenia na ścianie obrazu tego rodzaju. Wyszła na jaw pomyłka przy przesyłce pocztowej kilka lat wcześniej i nadużycie tego przez fałszywego adresata. Od tej pory w domu Buriaków w jednej izbie wiszą dwa portrety ślubne, „zdjęte z” jednej pary małżeńskiej w odstępie kilku lat. Pierwszy prawdziwy wisi nad łóżkiem Anny (il. 1), drugi na przeciwnej ścianie (il. 2).

W jego miejsce postawiono nowy piec kaflowy, równie skomplikowany co poprzedni, grzejący w dwóch izbach mieszkalnych, komórce i sieni, z zawiłymi, zakręcającymi w poziomie kanałami i wieloma drzwiczkami rożnej wielkości o wyrafinowanych zastosowaniach. Żaden piec domowy eksploatowany na okrągło w dzień i czasem nocami nie wytrzyma dłużej niż 25–35 lat. „Elektrykę” zainstalowano w 1964 roku, bo nie robili tego wówczas tylko wierzący w rychły koniec świata, ale i to przez krótki czas. Strzechę zmieniono na eternit w latach 1970, jak przypuszczam, przede wszystkim ze względu na wymogi związane z ubezpieczeniem domu. Okna wymienił i przy okazji powiększył Jan Buriak, tak że odwiedzając ten dom mógł przy okazji swoje dzieło oglądać i osobiście za nie odpowiadać. Stare okna rozlatywały się ze starości po kilkudziesięciu latach pośredniczenia między aurą kuchenną a beskidzką. To samo stało się z drzwiami wejściowymi. Wymieniono także podłogę w komórce, stare deski obróciły się w próchno, być może od wilgoci. Łóżka też są młodsze niż dom, mają po 50–60 lat i wyglądają na dorobkowe małżeństwa Anny i Michała. Zapewne są jeszcze inne rzeczy, które weszły do tego domu później.

Ciemnobrązowa patyna solidnych belek, w tym oznaczonego datą i wschodnim krzyżem sosrębu, i grubych desek sufitu składa się z unoszącej się w górę od niemal stu lat lotnej warstwy pochodzącej z czynności życiowych mieszkańców; pary z płuc, smakowitych zapachów kuchennych, w tym pieczonego chleba, różnych pachnideł, oparów farb używanych do odręcznego zdobienia pisanek, w których specjalizują się mieszkanki tego domu, dymów spod kuchni, dymu z papierosów, wyziewów przypalających się potraw oraz opalania i oprawiania drobiu, wiatru zawiewającego od sieni przy otwartych drzwiach do chałupy (il. 5). W normalnym użytku są tu ciągle meble z roku na rok coraz bardziej zabytkowe. Gospodyni seniorka siedziała skromnie przy stole na błyszczącej żółto od użytkowania, niegdyś rozkładanej do spania na twardym, drewnianej ławie kuchennej, zwanej w tym domu „rozkładaną kanapą”. Szafa i kredens służą dalej, pracowały mniej niż okna i drzwi wyjściowe. Niełatwo wymienić wszystko, co trwa w tym domu od początku.